in de loop van de geschiedenis zijn mensen die machtsposities hebben verworven juist het soort mensen dat niet met macht zou moeten worden belast. Een verlangen naar macht correleert vaak met negatieve persoonlijkheidskenmerken: egoïsme, hebzucht en een gebrek aan empathie. En de mensen die het sterkste verlangen naar macht hebben, hebben de neiging om het meest meedogenloos te zijn en gebrek aan mededogen.
vaak vertonen degenen die macht verwerven kenmerken van psychopathie en narcisme. De laatste tijd zijn psychopathische leiders vooral aangetroffen in minder economisch ontwikkelde landen met een slechte infrastructuur en onzekere politieke en sociale instellingen. Mensen zoals Saddam Hussein in Irak, Muammar Gaddafi in Libië en Charles Taylor in Liberia.
maar moderne psychopaten worden over het algemeen geen leiders in welvarende landen (waar ze misschien meer geneigd zijn om zich bij multinationale ondernemingen aan te sluiten). In deze landen, zoals in de VS en Rusland te zien is, is er een beweging geweest van psychopathische naar narcistische leiders.
immers, welk beroep is meer geschikt voor een narcistische persoonlijkheid dan de politiek, waar de aandacht constant in de schijnwerpers staat? Narcisten voelen zich gerechtigd om macht te krijgen vanwege hun gevoel van superioriteit en zelfbelang.
mensen met narcistische persoonlijkheden hebben de neiging om aandacht en bewondering te verlangen en vinden het juist dat andere mensen onderdanig aan hen moeten zijn. Hun gebrek aan empathie betekent dat ze er geen moeite mee hebben andere mensen uit te buiten om hun macht te verkrijgen of te behouden.
ondertussen is het soort mensen waarvan we denken dat ze bij uitstek geschikt zijn om machtsposities in te nemen – mensen die empathisch, eerlijk, verantwoordelijk en wijs zijn – van nature niet geneigd om het te zoeken. Empathische mensen willen geaard blijven en communiceren met anderen, in plaats van zichzelf te verheffen. Ze willen geen controle of autoriteit, maar verbinding, waardoor die leiderschapsrollen vacant blijven voor degenen met meer narcistische en psychopathische karaktereigenschappen.
verschillende soorten leider
toch zou het misleidend zijn om te zeggen dat alleen psychopaten en narcisten aan de macht komen. In plaats daarvan stel ik voor dat er over het algemeen drie soorten leiders zijn.
de eerste zijn toevallige leiders die aan de macht komen zonder een grote mate van bewuste intentie van hun kant, maar door privilege of verdienste (of een combinatie). Ten tweede zijn de idealistische en altruïstische leiders, waarschijnlijk het zeldzaamste type. Ze voelen zich gedwongen om macht te verwerven om het leven van andere mensen te verbeteren – of om rechtvaardigheid en gelijkheid te bevorderen, en proberen instrumenten van verandering te worden. Maar de derde zijn de narcistische en psychopathische leiders, wiens motivatie voor het verkrijgen van macht puur uit eigenbelang is.
dit geldt natuurlijk niet alleen voor de politiek. Het is een probleem in elke organisatie met een hiërarchische structuur. In elke instelling of bedrijf is er een goede kans dat degenen die de macht krijgen zeer ambitieus en meedogenloos zijn, en gebrek aan empathie.Narcistische leiders kunnen aantrekkelijk lijken omdat ze vaak charismatisch zijn (ze cultiveren charisma om aandacht en bewondering te trekken). Als leiders kunnen zij zelfverzekerd en besluitvaardig zijn en hun gebrek aan empathie kan een eensgezindheid bevorderen die in sommige gevallen tot prestatie kan leiden. Uiteindelijk echter, alle positieve aspecten worden veel opwegen tegen de chaos en het lijden dat ze creëren.
wat nodig is, zijn controle van de macht – niet alleen om de uitoefening van de macht te beperken, maar om de verwezenlijking ervan te beperken. Simpel gezegd, het soort mensen die het meest macht willen, zou niet toegestaan moeten worden om posities van gezag te bereiken.
elke potentiële leider moet worden beoordeeld op zijn empathie, narcisme of psychopathie om zijn geschiktheid voor macht te bepalen. Tegelijkertijd moeten empathische mensen – die over het algemeen niet de lust hebben om macht te verwerven – worden aangemoedigd om posities van gezag in te nemen. Zelfs als ze dat niet willen, moeten ze een verantwoordelijkheid voelen om dat te doen – al was het maar om tirannen in de weg te staan.
modellen van de samenleving
dit klinkt misschien absurd en onpraktisch, maar zoals ik in mijn boek The Fall suggereer, is het al eerder gedaan. Er zijn veel tribale jager-verzamelaars samenlevingen waar grote zorg wordt besteed om ervoor te zorgen dat ongeschikte individuen niet aan de macht komen.
in plaats daarvan wordt iedereen met een sterk verlangen naar macht en rijkdom uitgesloten van overweging als leider. Volgens antropoloog Christopher Boehm passen de huidige foerageergroepen “technieken van sociale controle toe bij het onderdrukken van zowel dominant leiderschap als overmatig concurrentievermogen”.
als een dominant mannetje probeert de controle over de groep over te nemen, oefenen ze wat Boehm “egalitaire sanctionering”noemt. Ze nemen het op tegen de dominante persoon, en verbannen of verlaten hem. Op deze manier, Boehm zegt, “de achterban te voorkomen dat ondergeschikt door waakzaam te houden Alfa-type groep leden onder hun collectieve duimen”.
net zo belangrijk is dat in veel eenvoudige jager-verzamelaarsgroepen de macht aan mensen wordt toegewezen, in plaats van door hen te worden gezocht. Mensen stellen zich niet voor om leiders te worden – andere leden van de groep raden hen aan, omdat ze ervaren en wijs worden geacht, of omdat hun vaardigheden passen bij specifieke situaties.
in sommige samenlevingen is de rol van leader niet vast, maar rouleert deze volgens verschillende omstandigheden. Als een andere antropoloog, Margaret Power, opgemerkt: “De leidende rol wordt spontaan toegewezen door de groep, toegekend aan sommige leden in een bepaalde situatie … de ene leider vervangt de andere als dat nodig is.”
op deze manier behouden eenvoudige jager-verzamelaarsgroepen stabiliteit en gelijkheid en minimaliseren ze het risico op conflicten en geweld. Het is waar dat grote moderne samenlevingen veel complexer en meer bevolkt zijn dan jager-verzamelaars groepen. Maar het is misschien mogelijk voor ons om soortgelijke principes te hanteren. Op zijn minst moeten we potentiële leiders beoordelen op hun empathie-niveaus, om te voorkomen dat meedogenloze en narcistische mensen aan de macht komen.
we zouden ook kunnen proberen narcisten en psychopaten die al machtsposities hebben te identificeren en maatregelen te nemen om hun invloed in te perken. Misschien kunnen we gemeenschappen ook vragen om wijze en altruïstische mensen te benoemen die een adviserende rol zouden spelen bij belangrijke politieke beslissingen.
dit alles zou ongetwijfeld enorme personeelswisselingen met zich meebrengen voor de meeste regeringen, instellingen en bedrijven in de wereld. Maar het kan ervoor zorgen dat de macht in handen is van mensen die het waard zijn, en zo de wereld een veel minder gevaarlijke plaats maken.