de oorsprong gaat echter veel verder terug. De eerste opera die ooit ten noorden van de Alpen werd opgevoerd, vond waarschijnlijk plaats in Salzburg. Prestigieuze presentaties van muziek en theater werden met grote extravagantie gegeven aan het prinselijk en archiepiscopaal hof in Salzburg; de mensen werden gefascineerd door de vele heilige en wereldlijke toneelstukken. Tot Mozarts tijd werden drama ‘ s en singspiels uitgevoerd aan de eerbiedwaardige Universiteit van Salzburg en genoten grote publieke belangstelling; en de Kathedraal van Salzburg was altijd het toneel geweest van presentaties van prachtige kerkmuziek en kerkelijke festiviteiten die werden gevierd met processies.
het dramatische spectrum in Salzburg strekt zich uit van de mysteriespelen en Passiespelen van de Middeleeuwen, hoofse barokfeesten tot de tijd dat de middenklasse theatertradities zich vestigden. Wolfgang Amadé Mozart werd geboren op 27 januari 1756 in deze dichte artistieke sfeer. Vanaf 1842, toen in aanwezigheid van de zonen van de componist het Mozartmonument ceremonieel werd onthuld en daarmee ook de eerste steen werd gelegd voor de verering van de geniale loci, werd herhaaldelijk het idee geopperd om regelmatig Mozart-muziekfestivals in Salzburg te organiseren. In 1877 nam de Wiener Philharmoniker (Wiener Philharmoniker) een uitnodiging van de internationale Mozart Foundation aan om naar Salzburg te komen voor een muziekfestival en trad hier voor het eerst buiten Wenen op. In 1887 sprak dirigent Hans Richter in dezelfde context voor een jaarlijks Mozartfestival naar het model van Bayreuth.In 1917 werd de vereniging Salzburg Festspielhaus-Gemeinde opgericht op initiatief van Friedrich Gehmacher en Heinrich Damisch in Wenen om geld in te zamelen voor de bouw van een festivalhuis. Het idee om in Salzburg een festival op te richten was inmiddels al door andere kringen overgenomen. De dichter Hermann Bahr zette zich in voor het idee. Max Reinhardt, die zijn carrière bij het Salzburger Stadttheater (tegenwoordig het Landestheater) begon en in 1918 Schloss Leopoldskron verwierf, diende in 1917 een Memorandum in voor de bouw van een Festivalhuis in Hellbrunn in Wenen. In 1919 publiceerde Hugo von Hofmannsthal een ontwerpprogramma voor het Festival van Salzburg. Zo kreeg het festival idee, dat was ontstaan op initiatief van de Salzburger middenklasse-waarschijnlijk het meest succesvolle en duurzame burgerinitiatief van Salzburg – zijn intellectuele bovenbouw van zijn invloedrijke protagonisten in Wenen.Dankzij het internationale charisma van de kunstenaars die Max Reinhardt naar Salzburg bracht, de visies van de oprichters en de uitstekende contacten in het buitenland, met name van Max Reinhardt, werd het Salzburger Festival al snel een feit. “in één keer werd het Salzburger Festival een wereldattractie, als het ware de Olympische Spelen van de kunst in de moderne tijd, waarin alle landen streden om hun beste prestaties te presenteren .”(Stefan Zweig, Die Welt von Gestern, 1944)
de wisselende geschiedenis van het festival kan levendig worden beschreven met de ambivalente kenmerken, de breaks en de continuïteiten. Ambivalentie is het duidelijkst tussen de polen van traditie en modern, omdat het Salzburger Festspiel zich positioneerde als ” een anti-modern product van de moderniteit “(Georg Kreis, Das Festspiel, 1991), in een antagonisme van bourgeoisie en progressiviteit, conservatief katholicisme of beter gezegd nationaal nieuwe definitie en een nieuw aangewakkerd kosmopolitisme, evenals een nieuwe oriëntatie op de toekomst (vgl. Michael Steinberg, Ursprung und Ideologie der Salzburger Festspiele 1890-1938, 2000). De poging om deze ambivalentie tussen traditie en modern te overbruggen heeft herhaaldelijk aanleiding gegeven tot inspanningen voor het festivalidee en ook tot kritiek daarop.
aanvankelijk was het idee van het festival gebaseerd op de wens om buitengewone artistieke evenementen van het hoogste niveau te organiseren in een nauwe relatie met de culturele traditie van Oostenrijk, de genius loci en het bijzondere landschap van een barokke stad. Na de onrust van de Eerste Wereldoorlog en in het algemene gebrek aan oriëntatie, was de oprichting van het festival bedoeld om de creatie van een nieuwe Oostenrijkse identiteit te ondersteunen, waarbij door terug te verwijzen naar traditie, een culturele restauratie plaatsvond. De verklaringen van de oprichters van het festival bewegen tussen deze Polen: “het organiseren van een muzikaal en theatraal festival in Salzburg betekent het op een nieuwe manier nieuw leven inblazen van oude levende tradities; het betekent: dingen op een nieuwe manier doen op oude, betekenisvolle en exquise plaatsen, wat er altijd werd gedaan .”(Hugo von Hofmannsthal, Festspiele in Salzburg, 1921)
“de feestelijke, vakantie-achtige, unieke kenmerken die alle kunst heeft en die zelfs het theater in de tijd van de oude Grieken had en ook toen het nog in de bakermat van de katholieke kerk was, dat moet worden teruggegeven aan het theater.”(Max Reinhardt aan Ferdinand Künzelmann, 21 juli 1918)
door na te denken over het prachtige culturele erfgoed wordt verwezen naar een platitude van de Oostenrijkse cultuurgeschiedenis en cultuurbeleid, die echter een uiterst complex fenomeen vertegenwoordigt. Zowel het interbellum als de naoorlogse jaren worden door dit fenomeen gekenmerkt. Zelfs na de verschrikkingen van de gruweldaden van de Nazi ‘ s dienden Kunst en cultuur als katalysator om een verminderd nationaal gevoel van eigenwaarde te compenseren.Tegelijkertijd was het Festival van Salzburg bedoeld als een project tegen “de crisis, de crisis van betekenis, het verlies van waarden, de crisis van de identiteit van de individuele mens en van hele naties” (Helga Rabl-Stadler). In het midden van de Eerste Wereldoorlog groeide de vastberadenheid om de naties die tegen elkaar vochten met elkaar te verzoenen door middel van een festival dat hen een verenigend doel zou geven. Daarom staan vrede en het geloof in Europa centraal in de eerste “oproep voor een plan voor een festival in Salzburg” (1919), onvergelijkbaar geformuleerd door Hugo von Hofmannsthal: “Europeanisme dat de periode van 1750 tot 1850 vervulde en verlichtte.”Welk ander festival kan of moet zo’ n stichtende missie vervullen die voor altijd geldig is?Het is ook niet toevallig dat Reinhardts en Hofmannthals festivalidee door Salzburg werd aangewakkerd. Ver weg van de grote steden, weg van de zorgen van het dagelijks leven, was het de bedoeling om het festival te vestigen als bedevaartsoord, theater als toevluchtsoord. “De rusteloosheid van onze tijd, de moeilijkheden veroorzaakt door de dagelijkse gebeurtenissen nemen in de grote stad zo’ n omvang aan, onderdrukken ons en belasten ons zodanig dat we ons ‘ s avonds niet kunnen bevrijden van de zorgen van de dag zoals we zouden willen. Het stuk als zodanig kan niet worden gepresenteerd noch ontvangen. In de grote stad kunnen we geen echte festiviteiten vieren met het hart.”(Max Reinhardt, festliche Spiele, 1935)
naast anti-modern was ook een gevoel van anti-metropolis kenmerkend voor dit speciale festival, dat ook bedoeld was om mensen samen te brengen als een algemeen Europees project. De grote wijde wereld moest naar de kleine stad worden gebracht, waarbij ook tastbare economische en toeristische overwegingen een rol speelden, waardoor Salzburg werd gestileerd als”het hart van het hart van Europa”. De antithetische realiteit bracht Max Reinhardt ertoe om de gedenkwaardige uitspraak te doen dat het festival niet alleen een “luxe goed voor de rijken en verzadigde moet zijn, maar ook voedsel voor de behoeftigen.”(Max Reinhardt, Memorandum, 1917)
Margarethe Lasinger
vertaald door Elizabeth Mortimer